Bedehuset ”Karmel” 100 år – 1978.
Jubileumshefte av Nils Dybdal-Holthe, 1978.
Føreord.
Det har vore skrive lite om Karmel. Då huset var 50 år, var eit lite hefte skrive. Forfattaren er ukjend. Som ei 75-årshelsing skreiv sokneprest Lars Skadberg ein artikkel i Haugesunds Avis 14. nov. 1953. Men elles finn ein lite om bedehuset i vanlege sogebøker og kyrkjesoger. Bedehusa har ikkje alltid vore rekna med som verdige kulturhus.
Elles er møteprotokollane nytta som kjelder. Eg har og hatt høve til å lese kallsboka åt prestane i Avaldsnes. Om Avaldsnes generelt finn ein mykje stoff i Lars Skadberg si bok: Olavskyrkja og kongsgarden på Avaldsnes, 1950. Ein finn og noko i heftet til Vigleik Rosseland frå 1929: Olavskyrkja paa Avaldsnes. Om Oftedal kan ein lesa i ”Vårløysing” I, av Oscar Handeland og ”Vekkelsens menn”, red. av Ingvar Haddal, 1970.
100-årsskriftet skal freista å gje glimt frå arbeidet i det eldste bedehuset i Avaldsnes. I eit slikt arbeid er det det usynlege og ævelege som tel mest, og det kan ikkje skildrast i eit festskrift. Her kan ein berre taka med dei ytre krusningane.
N.D.H.
----
#85_5_306
Sogesus- - !
Det er sogesus over Karmøy, og særleg over Avaldsnes. Her er minne frå utgammal tid med gravhaugar frå heidningtida til segner om tida då læra om ”Kvite-Krist” nådde kysten. Segner fortel om korleis kong Augvald frå Telemark slo seg ned på neset og dyrka ei ku som gud og gav bygda namn (Augvaldsnes som ho heitte før). Her er far etter risane som bygde og budde i haugane på ”Blodheiå”, Rehaugane og kong Augvald sitt vidkjende slag mot kong Fartegn (Ferking) lenger sør på øya.
I ”historisk tid” møter me dei norske kongane som siglde gjennom sundet og reid gjennom bygda. På kongsgarden finn me kong Harald Hårfagre og Olav Tryggvason så vel som Heilag-Olav. Snorre fortel t.d. om Olav Haraldson som nett her laut gje Asbjørn Selsbane grid etter krav frå Erling Skjalgson frå Sola og biskop Sigurd.
Lite tenkjer vel den hastande trailersjåføren og camping-turisten på sogesusen der dei pressar speedometeret nokre hakk over lovlege fartsgrenser langs riksveg 14. Eit flyktig blikk vert det mot Grønhaug på Bø og nokre usikre, flakkande glimt av Olavskyrkja bak arabiske båtar i opplag i Bøvågen. Han skal fort av stad – mot fergekai eller Hardangervidda.
Men i 100 år har dei reisande ikkje kunna unngå å sjå det låg og kanskje lite staselege bedehuset ved vegkanten.
Karmel!
Støvet frå landevegen set dagleg sitt preg på det, og nedslite er det blitt etter ”tidens tann”. Ikkje mange tenkte kanskje så høge tankar om det der dei skulle vidare forbi Alnor og vakre, moderne bustadhus.
Likevel – det var sogesus over denne skeive tømra og. Det var av eit annan slag enn om heidenske krigarkongar og blodige slag.
Her var ein annan konge i sentrum. Her vart det kjempa ein annan kamp – i menneska.
Eit anna bilete er kanskje betre: Karmel tyder hage, eller Guds vinhage. Namnet er henta frå Israel, eit 350 m. høgt fjelldrag som strekkjer seg ikring 20 km frå byen Haifa og søraustover i landet med rik vegetasjon. Det er nemnt fleire stader i Bibelen. Her er m.a. staden der Elias utfordra Baalsprestane, då Israels Gud vann siger.
Då initiativtakarane nytta dette namnet ”Carmel” på bedehuset, ynskte dei vel at det skulle vera ein hage for Gud der det skulle veksa og bløma – og bera rik frukt for Gud. Han skulle sigra i åndskampen.
Nyvakning.
Landet vårt har vore rikt velsigna. Tidleg kom ljoset frå Gud til fjella her nord. Olavs-kyrkja er minne om tidleg kristning. Det har blømt i denne Guds hage i mange år, om det då til tider visna ned og bar lite frukt. Men nye vårar og ny vakning kom. Haugevekkjinga skpate ei slik grotid her i landet. Han har sett djupe spor etter seg. Seinare kom vekkinga ved Gisle Johnson, og i særleg grad hadde Rosenius-vekkinga ein god og frigjerande bodskap med seg. Folket søkte Gud og fann fred. Med det fekk dei ein ny trong: å samlast om Guds ord utanom dei ordinere gudstenester, til friare former for samvær med bøn og vitnemål. Trongen til misjon vakna med vekkingane. Nye menneske og nye folk måtte vinnast.
Så fekk bedehusa si tid. I Skudeneshavn vart det bygt bedehus alt i 1861. Men her nord på øya var ingen.
Fyrst skulle bygda oppleva si nyvakning. Det vart ei eineståande tid under leiing av vekkingspresten:
#86_5202
Lars Oftedal.
Soga om han er så nøye knytt til dette arbeidet at nokre hovuddrag om han bør vera med her. Han var fødd i Stavanger i 1838 og høyrde til ei gammal, kjend slekt som kom frå Høgsfjord. Faren var ein driftig og arbeidsam mann – han var lærar, bankkasserar og bonde. Noko av dette smitta over på guten, også Lars hadde mange jarn i elden. I 1864 tok han presteeksamen etter fem år som student. På same tid hadde han vore huslærar og lekpreikar på Austlandet. Etter ei tid som predikant for Bergen Indremisjon kom han til Cardiff i England som sjømannsprest. Der vart han to år. I ein tale hadde han gått til åtak på presteskapet i Noreg, noko som kom kyrkjedepartementet i Oslo for øyra. Og med det var prestetenesta slutt der.
Men Oftedal kunne ikkje sitja i ro om han vart nekta presteteneste. Han tok til som predikant og reiste landet rundt med det enkel evangeliet. ”Hans ferd gikk langs kysten – helt til Troms kom han. Overalt flokket folket seg om talerstolen hans. Her kunne man med rette tale om de rene folkevandringer. Og i tusenvis kom folk til troen. Oftedals taler var likefremme og rett på sak. Han la ikke skjul på noe. Han kunne krydre sine taler med humor og anekdoter, men hans forkynnelse var rystende alvorlig.
.
--
Og uttrykkene han brukte – den folkelige språkdrakten – var oftest ikke i overensstemmelse med det lokale presteskaps oppfatning. Prestene ville nødig låne ut kirkene til Oftedal … Men den aktive Oftedal kunne ikke nøye seg med møter søndags formiddag. Møter i løer og uthus ble derfor ofte løsningen. En tønne eller en kasse gjorde tjeneste som prekestol – og folk plasserte seg på låvebjelker eller i høyet eller utenfor på tunet. Og emissæren med teologisk embetseksamen prekte omvendelse og pekte på Jesus Kristus som den nådige og kjærlige frelser. Men han tordnet også mot sædløyse, mot folkets umoralske vandel, mot ”drukkenskapen”.”
- Slik skriv Gunvald Justnæs i ”Vekkelsens menn”.
.
Det gir truleg eit korrekt bilete av tida i Avaldsnes og. Han var stiftskapellan og kom til Avaldsnes i 1870 etter Jakob Wetlesen som døydde i embetet. Biskopen skreiv til han då: ”Reis til Avaldsnes og la oss få fred!” Det vitnar litt om den uro Oftedal hadde skapt i kyrkjelege krinsar. Men få år etter kom biskop Heuch til Karmøy og kalla øya for ”Insula sanctorum” (dei heilage si øy). Og nettopp Oftedal skulle verta ein av reiskapane til det. I 100 års minneskriftet for Avaldsnes herad i 1937 står det om Oftedal si prestetid: ”Då vart det stor vekking i Avaldsnes. Store flokkar med ungdom vart bekjennande kristne. Tanken på bedehus kom opp då.”
.
For denne store ungdomsflokken tok Oftedal til med skule. Ved sida av kristendom underviste han og i fag som norsk og rekning. Her møter me litt av vidsynet til Oftedal, noko me vil møte att fleire gonger i soga hans.
.
Frå Avaldsnes reiste Oftedal til Skjold. Då han tok farvel med Olavskyrkja i februar 1871 sa han m.a. til sine kjære vener:
.
”Herren har gjort store ting imot oss, derfor er vi glade.”
.
Fram til 1874 styrde han ti soknekall. Då vart han kallskapellan i Hetland kyrkje i Stavanger og i 1880 kom han til Petri kyrkje i Stavanger. Ein mykje aktiv periode tok til i Stavanger, her vart bedehuset Betania bygd og seinare Waisenhuset. Her starta han blada ”Bibelbudet”, ”Vestlandsposten” og seinare (forløparen til) ”Stavanger Aftenblad”. To av blada lever framleis. Han vart vald inn på Stortinget fleire gonger. 2. mai 1900 somna han stille inn. Mange syrgde. Og song vel den songen Oftedal hadde dikta det året han reiste frå Avaldsnes:
.
Snart skal vi der blant frelstes hær
Stå i den hvite drakt
Og aldri, aldri skilles mer,
Opp, venner, opp på vakt!
#8
Karmel vert reist.
.
”Ved denne anledning blev disse menn så grepet av tanken om å ta arbeidet op om dette. Venneflokken blev sammenkalt og gav sitt samtykke til dette.”
.
Slik heiter det i eit anonymt 50-års skrift til Karmel indremisjon i 1928. ”Denne anledning” er innviinga av Lars Oftedal sitt nye bedehus i Stavanger, ”Betania”. Fem utsendingar kom då frå Avaldsnes for å vera med om høgtida i 1875. Dei som reiste var sokneprest Th. Fr. W. Barth, Kristian Utvik, M. Madsen, Sven Skeie og Endre Hinderaker.
.
Innviingsfesten i Betania var slik den direkte årsak til at Karmel vart reist. På denne tida var Lars Oftedal ”konge” i Stavanger, som Oscar Handeland seier i ”Vårløysing”. Me kan vere trygge for at bedehuset Betania var fullsett – etter innviinga i 1875 var det plass til 12-1500 menneske der. Med vekkingspresten Oftedal som talar må åndsmakta ha vore sterk midt i den rike vekkingstida som då var. Og det var slett ikkje underleg at dei fire Avaldsnes-buane var gripne. Dette at det kom utsendingar frå Avaldsnes til festen i Stavanger, syner klårt nok at dei kjende seg i slekt med Oftedal. På båten heim har die nok tala saman om dette: Tenk om me og kunne få eit slikt hus, der vekkingselden kunne brenna og menneske møta Gud!
.
Og tanken vart til handling.
.
Huset skulle reisast.
.
Drivkrafta i arbeidet var Kristian Utvik, Kristian Neset, som dei kalla han av di han budde på Prestaneset. ”Men heile prestegjeldet gjekk saman om den oppgåva,” skreiv sokneprest Lars Skadberg i Haugesunds Avis 14. nov. 1953, då var Karmel 75 år. Han held fram: ”Sume gav personlege gåver. Dei var visseleg mange. So vart det skipa til basarar. Det skal vera Oftedal som tok til med den måten å samla pengar på. Men det vart no berre nokre øyrer. Folk hadde ikkje so flust med kontantar då… Bygningsmennene som sette opp huset var frå Skjold. ”Hoklane” kalla folk dei, so dei må ha vore frå Hokil… Materialane dei nytta til Karmel var heller smålagd, so dei laut leggja stokkane ”anføtes”, og før det vart bordkledd, kunne ein råka til å sjå tvers gjennom veggene eller novene. Mosen fekk ikkje plass til å liggja.”
.
I 50 års skriftet er det sagt at ”ei gammal kone på Skeie gav kr. 600,-. Det var ein stor sum, elles var det helst små bidrag som var gitt.” I same skriftet er det og nemnt at det var fru pastor Myhre som tok til med bedehusbasarane.
.
Huset vart reist i 1878. Men ein finn ingen stad i korkje styreprotokoll eller kallsbok for Avaldsnes at det vart halde innviingsfest eller opningsmøte. Styre for huset vart heller ikkje vald før to år etter. Då vart og statuttane opplesne og godkjende.
.
Men huset var ikkje heilt ferdig i 1878. Det var truleg økonomiske problem som gjorde at det ikkje kunne gjerast straks. Det stod eit par år før det kom bordkledning på. Då måtte huset stivast opp med opplenger, av di veggene hadde store bukter, skriv Skadberg.
.
Sjølve bygginga var eit stort løft i ei trong tid, og det viktigaste var at huset kunne brukast. Det var ikkje snakk om å låne pengar til slikt i den tida. Det heiter også programmatisk i § 1 i statuttane: ”Det ved frivillige bidrag opførte bedehus…” Karmel skulle vera utan gjeld til noko menneske, fritt til å tena Guds sak.
.
Leiarar.
.
Den fremste av desse var Kristian Udvig (eller Neset). Han hadde vore ein av dei drivande for å få bedehuset opp, og han var den sjølvskrivne leiar for møteverksemda der. Han var fyrste bedehusformannen. Det var ein grepa mann som hadde eit forunderleg varmt hjarta og inderleg omsut for dei unge kristne. Det vart fortalt om han at han hadde stade i si dåpspakt og ikkje falle frå. Dei som kjenner han personleg, set han umåteleg høgt. Kristian Udvig var også medlem av Avaldsnes heradstyre. Og det fortelst at han freista å få innført den skikk der at heradstyremøte skulle taka til med andakt. Men det lukkast ikkje for han. Sidan nemnde han heradstyuremøta som ”skabba-møter” og freista å koma seg burt frå bygdepolitikken. Det fylgde ein underleg age med han. Ein kveld gjekk han framom ein flokk ungdomar som dreiv og dansa. ”Dokke moroa dokke her,” sa han til dei. Ikkje noko anna. Men dansar-flokken kvarv som dogg for sol burt frå han Kristen.
.
Nest etter kom skomakar Jan Lindtner, som også vart formann og leiar for ”Karmel” då Kristian Udvig slutta.
.
Andre som var med og styrde i denne fyrste tida var Baard Baardsen Udvik, Aadne Udvig, brørne Kolbein og Peder Larsen Hinderaker. Joseph Vaage var også mykje verksam på ”Karmel” etter at han hadde slutta som folkeskulelærar (i Kolstø og Vorre krinasne). Det var helst arbeidet for heidningemisjonen som låg han på hjarta. Og fleire andre trauste og truverdige menner saman med desse.
.
Endre Knutsen Hinderaker, som vanleg vart kalla Endre Bakken, var med i bedehus-verksemda frå huset vart sett opp og mest til sin døyande dag i 1950. Han vart formann etter jan Lindtner og styrde lenge og trufast. Endre var ein israelitt utan svik, pla prost Rasmussen seia om han. Mange minnest han frå den tid dei gjekk på sundagsskule for han.
.
Etter han har desse vore bedehusformenn etter tur: skomakar Kristian Lindtner, gbr. Bertel Vaage, gbr. Ola Utvik og gbr. Torger Sørbø, Skadberg. I jubileumsåret er Jakob Kalstø formann.
.
Huset bruges…
Statuttane (eller lovene) for huset gir klåre retningsliner for korleis huset bør brukast. Dette syner at dei var framsynte menn som stod i spissen. Dei ynskte at arbeidet skulle gå vidare i den same ande som Oftedal hadde skapt i bygda, og som dei var overtydde om var i samsvar med Bibelen. Det er fleire trekk ved statuttane som syner dette.
.
”Formålet for dets opførelse er at yde et sted, hvor Guds-ordet overensstemmende med vor lutherske lære kan forkyndes til vækkelse og ledelse…”, står det i § 1. Det siste uttrykket er heller originalt. Dei tenkte vel med det på oppbygging og eit heilagt liv der dei truande skulle leiast etter Bibelen.
.
Klårt står det og i § 2 om kven som kan bruka huset: ”Huset bruges udelukkende til kristelige forsamlinger og sammenkomster, hvormed Guds riges udbredelse direkte eller indirekte fremmes.” Det skulle ikkje med andre ord nyttast til dans, politikk eller anna ikkje-kristne føremål. Skulle ein verte i tvil, skal ”bestyrelsens pluralitet” ta avgjerd. Her ser me korleis dei var prega av demokratiet: fleirtalet skulle styra. Og slik skreiv dei av di dei hadde tiltru til styret: dei fleste der ville fylgja orda og ånda i Bibelen.
.
I mange eldre bedehusstatuttar finn ein paragrafar som lukkar dissentarar og vranglærarar ute frå huset. Også i Karmel sine statuttar er det klårt. Alt i § 1 er det sagt Ordet skal forkynnast i ”overensstemmelse med vor lutherske lære”. Det vert innskjerpa i § 3: ”Adgang til at benytte huset i ovennevnte øjemed har kun mænd, hvis lære og liv enten ved direkte kjendskab af bestyrelsen eller ved skriftlig vidnesbyrd fra personer, hvis lære og liv er kendt, befindes at være overensstemmende med Guds ord og vor lutherske bekjendelse.” Andre ”tillades på ingen måde adgang til at benytte huset”. For å sikra seg i ei slik sak seier § 4 at ein eller fleire i styret bør vera til stades ved alle møte! Ein ynskte altså sterk kontroll med forkynninga. Dei var fullt klår over at vranglære lett kan smyga seg inn i ein truande forsamling. I 1930 måtte ein av styrelemene gå ut or styret då han hadde meldt seg ut or kyrkja. Ein klår fylgje av statuttane.
.
Eit sers interessant punkt i statuttane er § 9, og det gjeld særleg i eit flytteår. ”Huset tilhører Avaldsnes menighed, og ingen enkelt har noget ejendomskrav på det.” Med dette er vel meint at dei truande i bygda som tilhøyrer statskyrkja, skal stå som eigarar av bedehuset. Og så heldt dei fram dette: ”Huset forbliver stående på den af Kristen hans Knudsen Udvigs skjenkede grund, og kan ikke nedrives, bortflyttes eller på anden måde realiseres.”
.
Kva det fyrste styret har tenkt med denne paragrafen, er ikkje lett å oppspora i dag. Det er vel mest nærliggjande å tenkje slik: Dei ville syrgja for at arbeidet på Karmel heldt fram. Og dei nytta så sterke ord og uttrykk som dei fann for at det skulle skje. Dinest kan dette vera årsak: Arbeidet på Karmel skulle halda fram i same ande som før. Inga einskild gruppe skulle kunne riva huset til seg i eiga interesse. Difor står dette i same paragraf der det er sagt at ”huset tilhører Avaldsnes menighed”.
.
Etter desse retningslinene kunne huset takast i bruk for alvor. Arbeidet ”i” huset kunne ta til.
.
Ny vekking.
I nokre år gjekk arbeidet truleg sin jamne gang med møte etter det vanlege mønster i slutten av 1800-talet. Skadberg skriv om det: ”Oppbyggjingsmøta på bedehuset i den fyrste tida vart heller langdryge. Det var særleg om sundag ettermiddagen fram mot kvelden. Ein nytta same ”ritualet” som elles når møte vart halde på skulehusa i dei andre krinsane. Fyrst song dei ei salme (or Landstad Salmebok). So var det ein av brørne som opna møtet med bøn. Kristian Udvig las so opp ei preik frå ein huspostille (kanskje Johan Arndt). So ei lang salme att. Kanskje det då var ein flokk kvinner (som var) flinke til å syngja. Dei song so nyare songar. Nett under Oftedalsvekkinga hadde det vorte eit omskifte i kristeleg song. Før den tid hadde ein nytta dei gamle folketonane. Men etter vekkinga syntes dei nyvakte at desse var for tunge. Det var ”gråtetonar” som ikkje høvde lenger. No tok ein til å nytta nyare og lettare songar og tonar til. So vart det frie vitnemål. Då kunne ein annan av brørne (eller Kristian Udvig sjølv) tala, og halda på burtimot ein time. Soleis varde eit sundagsmøte tri-fire timar. Det var noko lenge for borna som laut fylgja foreldra på møtet.
.
Vekkinga stansa ikkje med Oftedal. I 1885 braut det ut ei ny gjennomgripande vekking over Nord-Karmøy. Reiskap denne gong var ”kinaemissæren” Thormod Rettedal frå Høgsfjord. Andr. Nielsen frå Jelsa var og med. Han var på denne tida bakar i Kopervik. I lang tid vart Rettedal på Karmøy og opplevde ei uvanleg rik tid både på Karmel og i Visnes der han stod i ei sterk vekking hausten 1885.
.
Me let O. Handeland fortelja om eit møte på Karmel dette året.
.
”Bodet har gått rundt alle bygder, at Thormod Rettedal og Andr. Nielsen skal tala der til vanleg kyrkjetid.
.
Huset er ikkje så reint lite heller når ein kjem inn i det. Fullsett tek det fleire hundre menneske (?). Men vent kan ein ikkje seia det er, og heller ikkje mykje praktisk. Taket ligg lågt: knapt meir enn 2 1/2 meter over golvet. Det kviler på 8 tunge stolpar, 4 på kvar side av midtgangen. Midt i loftsgolvet er det ein stor lem, og midt på golvet ein stor omn. Talarstolen står ved den eine tverrveggen, midt imot døra. Benkene er enkle og sterke – som vanlege bedehusbenker. På båe langvegger er det vindaugo.
.
I jamn, roleg straum kjem folket inn og fyller først alle benkeradene, så gangane og til slutt rommet ovanpå. Lemen er dregen til side, så dei som sit der oppe kan få høyra talaren. Det er mest ungdom som har fare ”på loftet”. Ein og annan gutungen legg seg på magen og kikar ned i salen.
.
Her er folk frå mange kyrkjesokner. Frå Sveio, Haugesund, Skåre og Torvastad i nord til Falnes, Åkra og Koparvik i sør. Og frå sjølve Avaldsnes er det samla mest alt som kan krypa og gå. Store og små, fattige og rike, friske og sjuke.
.
Huset er overfylt. Men endå kjem det folk i store flokkar, nordanfrå og søranfrå. Dei gir seg til å stå utanfor vindaugo på den sida der ”postvegen” går. Snart er det likså mange ute som inne.
.
I dag er det nok ikkje å bruka talarstolen. Dei som er ute må også få høyra. Sterke, grove arbeidernevar rykkjer eit vindauga ut, og like ved glaset blir det sett eit bord. Det skal vera talarstol i dag.
.
Møtet har teke til. Det er stilt, stavstilt, både ute og inne. På bordet attmed vindauga står Thormod Rettedal. Han les ei tekst or Bibelen og legg i veg med å tala. Alle augo er vende imot han, folk ventar med spaning på kvart ordet…
.
Sola har nådd middagshøgda. Varmt er det ute, men endå varmare inne. Rettedal sveittar så det renn der han står i vadmelstrøya og fektar med armane. Han gjer ein stans i talen og spør dei som sit nærast. ”Kan det skjemma ut om eg kastar trøya, her er så varmt?”
.
”Oss gjer det ingenting, bare kast du trøya.”
.
Men også møtelyden har fått bruk for lomeduken. Ikkje bare til å turka sveitten, men også til å tørka tårer. Mange hovud er bøygde, ute og inne lyder hulking og gråt… Alle er eit sterkt minne rikare. Men for somme blei det ein dag det aldri gløymde.”
.
TI ÅR ETTER kom ei ny vekkingsbylgje då emissær Bertinius Røisland frå Indremisjonen var talar. ”Røislandsvekkinga greip sterkt om seg i distriktet og varde i fleire år. I 1918 var det vekking ved Alfred Hagnor og i 1927 ved Alf Olsen. I 1942 stod Hans Gilje i vekking der.
.
Bedehusarbeidet.
Les ein gjennom møtebøkene for Karmel finn ein lite spor etter vekkingane. Eit unnatak er den siste vekkinga ved Olsen der det heiter i referatet: ”Vi har dette aar hatt den glæde og set mange mennesker har overgit sig til Gud. ” Vekkinga i 1942 er og nemnd der.
.
I den fyrste tida hadde styret få møte (som er referert i protokollen). Det fyrste møtet var 30. okt. 1880. Neste gong dei samlast var 16. febr. 1884. Så skulle det gå fem år til neste møte – den 17. mars 1889. Til vanleg var det berre eit par saker som ”behandledes”: val av formann og diverse utloger som skulle dekkast. I 1889 finn ”Bestyrelsen at burde indskjerpe den gamle regel, at møter på ”Carmel” tillyses sammesteds søndagen før de holdes”. Dette gjeld i særleg grad ”missionsmøder og lignende”. Dette syner at ein har teke til å slurve med annonseringa, og folk har sikkert klaga over at dei ikkje alltid har visst om møta. Kanskje det er litt av forklaringa på at formannen i 1939 må klaga over lite frammøte og lite ”maria-sind”.
.
I 1889/90 kom den fyrste reparasjonen. Grunnmuren måtte vølast, ein skulle mala huset og setja hengsler i eit par vindaugo ”paa beste og billigste maade”. Nå vart det sett opp kors i kvart møne, og Karmel vart innmeld i Avaldsnes Brandkasse.
.
I des. 1892 fekk styret ei stor sak. Skulestyre i bygda hadde bedt om å få leige Karmel til skulerom for småklassen. ”Det besluttedes mod en stemme ikke at indvilge Samme.” Saka kjem opp att i 1894. Formannen hadde høyrt rykter om at skulestyret på nytt ville be om bedehuset ”til midlertidig brug for smaa børnerne”,
.
Styret for Karmel var redd at det skulle bli ei permanent ordning og slik vere til hinder for møteverksemda.
.
11. febr. s.å. ”sammentraadte en større del af kirkebygdens befolkning sammen med Bestyrelsen” for å taka avgjerd. Skulen fekk nytta Karmel til smaaborna for 1894 under føresetnad av at alle utgifter vart betalt av skulekassa. Dei kravde og at det ”påføres en simpel gaard hvor Børnene kan have at ty hen til”. Men – skreiv formannen ikkje utan patriarkalsk patos: ”Disse Bestemmelser og Løfte har ingen lenger Fremtid for dig end den anførte Tid.” I 1903 var huset brukt til ”Amtskulen i Ryfylkje”.
.
I 1920 kom ein større reparasjon av huset ved at loftsgolvet vart teke bort. Slik vart det høgare under taket i salen. Loftet, som hadde vore nytta til bank (Lindø-banken) og snekkerverkstad, vart nå borte. I staden vart det vedteke galleri i eine enden. I tillegg kjøpte ein 4 alen jord i nordre enden av huset til eit tilbygg. Torger Sørbø gav 1 alen ekstra. Då tok dei opp lån i Avaldsnes Sparebank til ”at bestride di Pekuniere udgifter”. Året etter vart det installert elektrisk lys i bedehuset.
.
I 1927 kom ei anna sak opp – det gjaldt § 9 om eigedomstilhøva. Då Karmel vart bygd, var det ikkje andre bedehus i heile kommunen. Føresetnaden då var at heile bygda skulle eiga huset. Nå var ein komen så langt at alle krinsar hadde fått bedehus. ”Kirkebygdens folk” meinte at dei burde eiga huset åleine nå. Det kunne berre skje om dei andre krinsane sa frå seg retten til det. Ei erklæring skulle skrivast under av dei andre:
.
”Underskrivne styre for bedehuset i … krins erklærer seg herved enig i at § 9 i statuttene for bedehuset Carmel gis herved uden nogen hinder eller indsigelse fra vor side fuld rett til aa bruge sine statutter i den form, som forholdene kræver.” Det er ikkje sagt noko om at alle krinsane vedtok dette. Men det kan ein gå ut frå, elles ville nok saka ha vore framme seinare. – Denne detaljen viser kor nøye styret har vore: alt skulle vera formelt i orden.
.
Under 50 årsjubileet i 1928 vart bedehuset vigsla til kyrkjeleg bruk sidan kyrkja var under restaurering. 21. okt. var det fest på Karmel.
.
Som ein veit vart kyrkja i Avaldsnes kamuflert under krigen. Også då vart Karmel nytta som kyrkje, mot kr. 80,- samt vask. 21. sept. 1958 var det 80 års fest der sokneprest Saanum var talar. Og i 1963 var velkomstfest for sokneprest Oseberg. Frå 1963 tok ein til med arbeid mellom ungdom. Før hadde det vore eit kristeleg ungdomslag som var skipa av presten Rasmussen. Det femnde om heile øysida av bygda.
.
Eit nytt Karmel
Det har lenge vore klårt at det gamle Karmel ikkje kunne verta ståande der det hadde stått. Men det tok ti år å få nybygget reist. Ja, arbeidet var nok ikkje i gang heile denne tida. Men dei fyrste tankar om ny tomt kom fram alt i 1968. Styret var då klår over at vegen kunne utvidast og at Karmel måtte bort. Dessutan kan støyen frå den mykje trafikkerte hovudvegen vera sjenerande. Huset var gammalt og upraktisk. Svært store investeringar var naudsynlege om huset skulle fylle krava i tida.
.
Styret fekk tilbod om tomt som vart motteken i 1971. Ein kom fram til eit makeskifte og Karmel fekk disponera ikring 5 dekar til nybygg, ikkje langt frå barneskule og aldersheim.
.
Det nye Karmel er reist ved hjelp av innsamlingar og mykje gratis dugnadarbeid for ikring 150.000 kr. Kalkylen for heile bygget ligg på over 800.000 kr.
.
Det er ikkje billeg å byggja i dag, heller ikkje eit gudshus. Men det er investering. Huset skal nyttast til arbeid som ikkje kan målast med tusenlappar.
.
Og kva arbeid er det?
.
Her er møter og offerveker for fleire misjonsorganisasjonar. Sume av dei har årlege basarar. Juletrefestar vert halde her som andre stader, både ved sundagsskulen, ungdomsforening og ”Kirkevennene”.
.
Så var det ynskje for 100-åringen som skal fornyast så totalt: Kunne det bli eit Karmel i eigentleg tyding av ordet: ein blømande hage for Gud som i dei farne vekkingstidene. Ein stad der menneskja såg si synd og møtte ein tilgjevande Gud.
.
Sundagsskulen.
Ved Tora Kolnes.
Denne har vore så langt tilbake som dei eldste nålevande kan minnast. Det var Endre Hinderaker og Josef Vaage som stod for den frå fyrst av. Her er fleire som har gode og kjære minne om dei. Endre Hinderaker kan eg og hugse frå mi tid på sundagsskulen. Når me hadde juletrefest 3. juledag, var det ikkje greitt å vera Endre når em borna bad om å få syngja ”O, jul med din glede…” Å klappa i hendene såg han på som lettsindighet. Det gjekk ikkje an å gjera slikt på bedehuset. For ikkje å snakka om ”Annemor og Vesle-Per”. Då gjekk han heim. Bertel Vaage var flink å fortelja for oss borna frå Bibelen. Han taltre spesielt om kor fint det var med gater av gull og fine perleportar me skulle gå gjennom. Det er med takk me minnes desse trufaste som er og har vore i sundagsskulen i ”Karmel”.
.
Dei fyrste formenn:
Kristian Udvig formann 1878-1891.
Jan Lindtner 1892-1893.
Josef Josefsen Vaage 1894-1895.
Endre Hinderaker 1896-1899.
.
