Kopervik jubileum 2014.

Kopervik jubileum 2014.

Av Nils Dybdal Holthe

1814 og 1914.

2014 er viktig –og mange årstal før. Tenk på 1814 med grunnlova og 17. mai og fridom. Og same år vart Hans Nielsen Hauge frikjend etter ti år med dom over seg. Han sat ikkje i fengsel heile tida, men dommen låg over han.

Og tenk på 1914 – ein verdskrig braut ut, som varde til 1918. Og i 1914 bygde dei Panamakanalen, og båtar kunne gå rett gjennom Amerika frå Stillehavet til Atlanterhavet. Same år bygde dei bedehus på Ådland.

Dette året hadde og Frelsesarmeen verdskongress i London. 130 salvasjonistar reiste frå Canada med båten «Empress of Ireland». Utafor Skotland rende ein (norsk) båt på skipet og mange omkom. M.a. salvasjonistar.  Då vart denne songen skriven: «De kommer fra øst og vest, de kommer fra syd og nord…». Det var ein ung svensk frelsesoffiser som skreiv han.

Og i tillegg: Misjonshuset på Stangeland vart bygd. Men noko hadde hendt før – det må me ta med her.

Bakgrunn.

Me spør nokre gonger om grunnen til at noko skjer. Den finn me ofte i tida før. Det som hender mellom oss påverkar ettertida. Det er sjeldan at noko kjem dalande ned over oss frå himmelen. Noko har hendt før.

I kristen samanheng er det ofte vekkingar som ligg bak både skular og bedehus og misjon. Det treng ikkje alltid vera store vekkingar som grip heile landsdelar. Det er gjerne nokre få brennande hjarto som set i gong. Metodistvekkinga i England på 1700-talet er eit døme på det. Nokre få studentar ved universitetet i Oxford kom saman og las regelmessig i Bibelen etter ein plan og metode. Brørne Wesley var mellom dei – og ei ny vekking kom over England og Amerika.

Tida før Misjonshuset her var og prega av åndeleg vakning og vekking. Det er ein viktig grunn til at huset vart bygt.

Vekkingar.

Oftedals-vekkinga i 1870-71 var ei slik oppvakning mellom folket på Karmøy. Lars Oftedal var vikarprest i Avaldsnes der store ting hende. Og vegen var kort til Kopervik. Mest heile Karmøy var med i denne vekkinga. Eit ytre resultat var bedehuset Karmel i Avaldsnes i 1878.

12-14 år seinare var det ei ny stor vekking i Karmøy. I 1885 kom lekpredikantane Thormod Rettedal frå Sør-Rogaland og Andreas Nilsen frå Jelsa. Den siste var bakar og handelsmann i Kopervik. Før han vart kristen, spela han til dans med ufrelst ungdom og levde som verdsleg. Då Gud fekk bøya han, knuste han fela og vitna om sitt nye liv der slikt ikkje lenger hadde plass. Nå var livskallet hans å vinna menneske for Gud. Vekkinga gjekk over store delar av Karmøy, fortel J. Straume. Men det kom fleire vekkingar. Rettedal kom attende til Kopervik i 1892 og nye kom med. Det var han som fekk i stand den første kvinneforeininga for Kinamisjonen her.

      Nå stig Maren Olava Simonsdt frå Skudenes fram, ho var f. 1865 d. 1956. Ho tente i Stavanger og seinare i Kopervik. Men ho hadde det vondt og visste ho var ein syndar. Ho las boka "Naaden og Sandheden" (av V. P. Makay) og fekk sjå vegen ut or trelldomen. Men ho våga ikkje å tru det avdi ein ikkje-lutheraner hadde skrive boka, seier ho. Så las ho i Galaterbrevet kap. 3 og vart fri og løyst: Den rettferdige skal leva ved tru.

      Maren vart gift med Ole Johan Olsen Lilleås frå Vikøy i 1890. Han var skipsbyggjar i Kopervik d. 1951. Dei ville begge arbeida for misjonen. Det gjekk ikkje så glatt alltid. Folk ropa "kinesarane" etter dei då dei gjekk til møta. Årsrapporten for 1894 viser og at dei har vore motlause: "Grunnet liten tilslutning føler vi oss ofte nedstemte og kolde og slik trenger (vi) til flittige forbønner...)" Men dei heldt fram med arbeidet, og i misjonsbøssa la dei "nogle ører efter enhvers evne". I denne tida var det ikkje snakk om dei store gåvene.

      I 1902 kom endå ei vekking, ved Røisland. "Heile Karmsund stod i loge," seier Straume. Då bygde dei m.a. bedehus på Stokkastrand.

      Og i 1910 kom Daasvand, på seinsommaren. Han sette seg på ei tropp med koffert og gitar. Mannen kom ut og Daasvand sa: Trur du eg kan spele ein song her? Ver så god, det er mi trapp, sa mannen. Ein stor barneflokk samla seg kring han. Dei fylgde med til bedehuset, og vekkinga tok til mellom unge og eldre. Då det vart kjent at Daasvand var tilhengar av fri nattverd, stengde dei bedehuset for han. Men vekkinga heldt fram i heimane. Johannes Solheim var og med, han var bror til Gustav Nielsen som og var talar.

      Om hausten 1912 var Johannes Dåsvand over 2 månader i byen. Han skreiv i Kineseren om det slik: "Jeg fikk lyst til å sende noen linjer fra krigsskueplassen." Han seier det er et herleg arbeid å tala Guds ord. Men i Kopervik "har vært nokså trange forhold i religiøs henseende, men det lysner, og derfor er vi glade. Når Gud lukker opp, kan ingen lukke til. Her har været vekkelse særlig blant ungdommen og flere har overgitt seg til Gud." Og han komkluderer med dette: "Arbeidet for Kinamisjonen går fremover her på Karmøen." Han var optimist.

Nytt hus.

I 1914 var tida komen. Lilleås var ei drivande kraft også nå. Dei samla material og huset vart reist sumaren 1914. Dei kalla det «Emmaus» etter Luk. 24 der Jesus tala med to læresveinar på vegen til byen Emmaus. Til dagleg heiter det «Stangeland Misjonshus».

Predikant og lærar Peder Vagle skreiv brev til Brandtzæg 7. oktober 1914 om at han og Knut Rettedal hadde vore i Kopervik på møte. Søndag 4. okt. vart det vigsla (det var i går!) der misjonær Seyffarth, Rettedal og Mugås var med. Det er hundre år sidan.

Eigedomen vart skyldsett 24. nov. s.å. og skøyte frå Simon Stangeland tinglest 15. juni 1915. Pris 400 kr. Men grunnreglar for huset kom ikkje før i 1919. På sumartinget 15. juni 1915 kom eit interessant tillegg (som var vedteke alt 30. jan.): «Hvis bygdeveien skulle omlegges,  skal veigrunnen tilfalle den solgte grunn således at  adkomst til misjonshuset ikke sperres.» Og vegen er endra og går nå nærare lensmannskontoret. Denne setninga i tingboka gir altså misjonshuset rett til vegen. 

      Alfred Hagnor i Indremisjonen stod i vekking i 1918, då stod Kopervik i "lys lue". Det var og vekking i 1926-27 og i 1932-33. Under krigen var det stor vekking ved Robert Karlsen.

      ---

Under krigen tok tyskarane huset og nytta det til lagerplass. Då måtte dei og ha møte i heimane. Ingen av dei gjekk i kyrkja då av de det var ein NS prest der som folk ikkje hadde tiltru til.

Ny vekking.

      Vinteren 1957-58 gjekk ei stor vekking over Kopervik. Elise Oftedal har skrive ei interessant prosjektoppgave om den, som ho kalla: "Den siste store vekkelsen i Kopervik". Nå når århundre renn ut, ser me faktisk at den tittelen var profetisk. Det vart den siste store vekkinga i byen.

      Det tok til med ein evangelisk aksjon i kyrkja i Kopervik søndag 3. nov. 1957 med mottoet: "Kristus kaller". I 50-åra var det vanleg med evangeliske aksjonar fleire stader i landet - dei første aksjonane vart haldne i Oslo og Austfold hausten 1955. Talar i Kopervik var res. kap. Leif Winsnes.

      Aksjonen varte lenger med fleire einskildmøte, utan mykje synlege resultat.

      Onsdag 15. januar 1958 tok så ein ny "aksjon" til, denne gong med den glade bakaren frå Sauda, Arne Aano, og evangelist Arne Helseth-Dyrseth som talarar. Dei var svært ulike av legning, men begge hadde eit brennande ynskje om at folk måtte bli frelst. Slik utfylte dei kvarandre.

      Aano sang og vitna, Helseth-Dyrseth gjekk i djupna i Guds ord og førde dei nyomvende inn i Ordet. Men dei stod i 14 dagar før noko spesielt hende. Dei byrja på Stangeland Misjonshus, men måtte etter kvart flytta over til bedehuset og kyrkja. Folk samla seg i store flokkar.

      Etter det siste planlagde møtet sa ein til Aano: "De får ikkje lov å slutta nå. Her er så mykje som står på spel!"

      Møta heldt i alle høve fram utover vinteren og våren. 50 møte vart det i alt, siste møte vart søndag 1. juni. I mars tok dei offerveka for Indremisjonen slik det har vore vanleg i kristent arbeid mange gonger. Me veit ikkje kor mange som "kom med" denne gongen. Men mange unge ektepar og eldre vart omvende, både gifte og ugifte. Og dei kom frå eit større distrikt, både frå Karmøy, Haugesund og Tysvær o.a.st.

      Vekkinga i Kopervik er blitt eit omgrep. Då var det det hende! Gud var i Kopervik.

      I 1974 var også Aano her og nokre vart omvende til Gud.

I tida etter vekkinga har arbeidet gått vidare med møte om søndagen og nokre møteveker i året. Her har vore fleire foreiningar både for born og vaksne¨.

MEN: Protokollen for Stangeland misjonshus er noko spesiell. Den tek til i nov. 1919 og er framleis nytta. Frå byrjinga har dei ført han som eit dagsregister med kolonner for dato, møteslag, møtetid,  talar og kva forening eller møte dei har hatt fram til 1980 med få avbrot. Det er ei nokså unik kjelde om misjonsarbeidet her i krinsen og kan nyttast til mange granskingar.^[i]  Tala syner sider ved misjonsarbeidet som me knapt hadde hatt på anna vis. Ein del av dette “veit” me avdi me har høyrt det, men her er meir handfaste prov i skriftleg form. Nokre få tal tek me med:

       I 30-årsperioden frå nov. 1919 til nov. 1949 har dei hatt 1600 offentlege møte, i snitt er det 53 møte pr. år. I tillegg kjem 145 nattverdmøte, 84 bibeltimar, 14 stemne og 138 basar-møte og 15 utlodningar. Dette siste er interessant. Basaren gjekk over fire-fem kveldar, ja, opp til seks basarkveldar var det. Ofte hadde dei ny  talar for kvar kveld. Nokre år hadde dei og søndagsskule - i alt 181 møte frå jan. 1926 til des. 1933. Korleis det gjekk seinare er ikkje notert. Saman med foreningsmøta og småmøta hadde dei over 4500 møte i desse 30 åra, dvs 150 møte for året.

       Dei møta som elles dominerer, er kvinneforeningane. Her har me eit godt døme på at foreningane har bore arbeidet oppe i tunge tider så vel som i gode dagar. I alt er notert 1255 foreningsmøte. Men det er mogeleg at ikkje alle foreningane er med her. To hovudforeningar skil seg ut: Den gamle kvinneforening og De unges misjonsforening. Den siste heldt på nokre år i byrjinga av perioden, men seinare kom Den unge kvinneforening, truleg som framhald av De unges misjonsforening. Eg har slått dei to saman her. - Her kan me stilla spørsmålet: kven av desse to foreningane hadde flest møte og heldt ut lengst i t.d. sumarferiar? Dei unge eller dei gamle?

       Svaret er eintydig i dette materialet: Dei gamle hadde 890 møte i perioden, medan dei unge hadde 341. Dei gamle hadde sine møte lenger om sumaren og denne foreninga var stødig og trufast gjennom heile denne generasjonen. Kor vidt det er typisk, skal vera usagt. Dei prøvde med ein mannsforeninga - berre tre møte er notert. Tosao hadde sju møte, men hadde fleire basarar. Det er ikkje sikkert at alle deira møte er notert i protokollen (dei kan ha vore privat).

       Perioden omfattar både den siste verdskrigen og depresjonstida i 1920-og 30-åra. Under krigen vart huset teke av tyskarane, og misjonsfolket måtte ut. Då hadde dei møte kring i heimane, frå febr. 1942 til mars 1945. Ved møtet 29. mars  1945 er notert: I Misjonshuset. Då har dei fått det att.

       Eit anna spørsmål er: Kva predikantar har dei nytta? Misjonshuset har fridom til å kalla sine eigne  talarar, sjølv om krinskontoret sender ein del. Det første me skal notera oss her er at misjonsfolket samlast utan  talar til småmøte. Då er notert: Ved “Vennene”. Heile 1291 slike møte hadde dei i tillegg til dei 1600 som er omtala før. Det viser at dei både hadde trong til å samlast om Guds ord og bøn, og at dei tok initiativ og var “myndige” nok til å gjera det.

       Likevel hadde dei mange predikantar, både frå misjonen og utafrå. Den som ut frå dette materialet har  tala mest, er Adolf Bjerkreim. Han er notert med heile 101 møte som 1.  talar. I tillegg var han her sju møte saman med andre som 2.  talar. For dette er typisk i førkrigstida: Dei var ofte to-tre  talarar på møta. Til samanlikning var Brandtzæg her berre ein dag, det same var Vågen. Andre “stortalarar” var misjonær Chr. Oftedal med 57, A. Kallestein med 56, Sven Foldøen med 51 og David Liknes med 35 møte. Fredr. Foldøen var bror til Sven, og han  tala her ved ni møte.

       Mitchell hadde 57 møte og McKinnon 47 - dei var representantar for dei såkalla “Plymouth-brørne”^[ii] frå Skotland. Hausten 1924 stod Alex. Mitchell her frå 26. okt. til 8.des. Mest heile tida hadde han to bibeltimar dagleg. Etter det vart det uro, truleg på grunn av læra. Fleire gjekk ut or styret, og på medlemsmøte 22. jan. 1925 vart ny formann og nestformann valde - Ola Vorrå og Ole Lilleås. Det var misjonær Seyffarth som kalla saman til dette møtet.

    

Men det har stilna litt. Folk som høyrde til huset og brann for Guds rike og Kinamisjonen har døydd eller flytt bort. – men kallet står fast. Mange eller få skal ikkje verka inn på det. Gud vil at alle skal bli frelste, og han treng vitne og sendebod her i verda. Dette Misjonshuset er eit slikt sendebod i dette området. Difor må arbeidet halda fram – til Jesus kjem att.

Vil du vigsla deg til arbeidet og bruka tid og kraft i tenesta?

Dresden.

Under i Dresden.

Av Nils Dybdal-Holthe.

NB. Noen foto blir slettet etter kort tid.

Dresden fikk en underlig skjebne 13. februar 1945. Krigen var snart slutt. De allierte seiret på alle fronter og det var ikke lenger noen fare for at Hitler-Tyskland skulle vinne verdenskrigen. Det var bare et tidsspørsmål når den var slutt.

Likevel skjedde en ubegripelig bombing av Dresden by denne våren. C. A. R. Christensen skriver at bombingen var «et av de voldsomste og mest omstridte angrep» under krigen. Fagfolk sier at den ikke noen strategisk betydning for utfallet av krigen. England og USA ville på en måte demonstrere sin makt og vilje i krig. Den offisielle begrunnelsen var imidlertid at byen var et viktig trafikk-knutepunkt for tyskerne.

Et par ting gjør denne bombingen umenneskelig. Byen var nå full av flyktninger som ville bort fra de sovjetiske troppene som nærmet seg. De hadde ingen steder å gå og søkte ly der de fant noe. Det andre var at bombingen var konsentrert om den såkalte Altstadt, den gamle bydelen med gamle og flotte bygninger av alle slag. Her var store kirker, kongens slott fra gammelt av, en stor opera og flere viktige bygninger med kostbare kunstskatter. Kulturelt sett var det altså den mest betydningsfulle bydelen og stedet i det østre Tyskland.

En bok avslører at dette var en planmessig bombing just der. Man har funnet et kart som engelske flygere brukte. Der er en kvart sirkel inntegnet og flygerne fikk beskjed om å bombe nettopp der. Når vi ser på det kartet, viser det seg at det nettopp er Altstadt som ligger der. De bombet altså med hensikt. Et tredje forhold var at det ennå var jøder i Dresden. Store deler av jødefolket i Tyskland var utryddet. Men bl. a. i Dresden var det både unge eldre jøder.

En bok av M. Gretzschel om Dresden viser en faksimile av et brev skrevet til en jente i byen om å møte til arbeidstjeneste den 16. februar. Flere fikk et slikt brev. Og det var en jøde som skrev brevet – han var jødenes talsmann hos tyskerne. Hun får nøyaktig beskjed om hva hun skal ta med og hav hun ikke skal ta med. Hun måtte utruste seg for 2-3 dagers marsj. Han som skrev brevet var selv usikker om han også måtte ut på reis. Men alle visste at det egentlig betydde en marsj mot døden.

Så legger vi merke til datoen på brevet. Det er skrevet i Dresden 12. februar 1945. Og natta etter kom bomberegnet. En av jødene i Dresden var V. Klemperer. Han var gift med en ikke-jøde og deltok ikke i den jødiske forsamling i synagogen. Men han regnet hele tiden med at han snart ble deportert. Og bomberegnet 13. februar berget antagelig hans liv. Da fikk alle noe helt annet å tenke på.

Kirken i ruiner før gjenoppbygginga.

For denne natta kom 800 britiske fly inn over byen og kastet 650 000 brannbomber over den. Dagen etter kom 1350 amerikanske bombefly og 900 jagere over byen. Og dagen deretter (15/2) kom 1100 amerikanske bombefly.

Hva ble resultatet? Svære ildorkaner over den gamle bydelen med mange drepte. Noen sier 25 000 drepte, mens andre kilder hevder det var 400 000 døde. Men ingen vet sikkert hvor mange som omkom. Men noen av jødene befant seg på et annet sted i byen da det startet. Ironisk nok var det krigen her som reddet jøder fra døden. Det var et under i en ond tid. For ett av målene for denne krigen var nettopp å utrydde jødene.

Et annet resultat var at 15 km² av byen ble lagt i ruiner, 27 000 hus og 7000 bygninger ødelagt. Samtid med ødeleggelsene i denne byen kastet 12-13 000 i løpet av 36 timer 14 000 tonn bomber over andre byer i Tyskland. Før var f. eks. Hamburg og Bremen bombet sønder og sammen. Det var med andre ord massive angrep på dette landet.

Bilder fra denne tiden og senere viser de store ødeleggelsene av f. eks. Dresden. Noen bryr seg lite og ingen ting om at gamle bygninger blir rasert. Kristelig sett betyr det lite om de forsvinner, for vi har en evig bygning av Gud. Men kulturelt sett har det betydning. Den nasjon som forakter og kaster fra seg sin arv fra fedrene, vil snart synke ned og forfalle. Det er en viss sammenheng mellom slektene og mellom nåtid og fortid. Det er nyttig for unge slekter å tenke litt over det. Her vil jeg minne om noe Johan Falkberget sa: «Kaster du fedrenes historie fra deg – som de uvedkommende – da mister du det faste punkt i tilværet. Ille er den faren.»

Kommunismen som overtok Øst-Tyskland hadde faktisk litt syn for det, slik det også hadde vært i Russland. De bygget opp igjen en del av Altstadt og reiste bygninger i sin opprinnelige form. Da vi vandret om kring i gatene i denne bydelen spurte jeg guiden hvilke hus som kommunistene ikke gjenreiste. Som jeg trodde, svarte hun kontakt: slottet og kirkene. De ble liggende i grus helt til frigjøringen omkring 1990. Først da ble det store og flotte slottet bygget opp igjen sammen med kirkene. Nå er nesten hele gamlebyen gjenreist.

«Vår Frues kirke» (Die Frauenkirche) har en spesiell historie. Slå opp på nettet og du vil finne svært mange bilder fra den, her: https://www.google.no/search?q=Die+Frauenkirche+in+Dresden&client=firefox-a&hs=ZqE&rls=org.mozilla:nb-NO:official&channel=fflb&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=9JT7Udn0Jejj4QSDpIGQCA&ved=0CDEQsAQ&biw=1536&bih=733.

Vi var inne i den og opplevde den ufattelige mengde med gull og andre kostbare ting som var i den – det gjelder særlig alterdelen.

Alter og kor i Die Frauenkirche slik det er nå.

Kirken på slutten av 1800-tallet.

Vår Frue kirke er en stor protestantisk kirke. Kirken ble ødelagt i 1945, men ble etter 1990 restaurert og innviet igjen søndag 30. oktober 2005. Det har stått en kirke her siden 1000-tallet. Den moderne kirken fra 1726 til 1743. Kuppelen er 91 meter høy og var et kjennemerke for byen. Men kirken kunne ikke stå imot bombingen av Dresden den 13. februar 1945 og kuppelen raste sammen to dager senere.

Planene for restaureringen begynte straks etter frigjøringen i 1990. Trompetisten Ludwig Güttler talte på 45-årsdagen for bombingen den 13. februar 1990 om å restaurere kirken. Den traff folket og gjenreisningen begynte..

Rekonstruksjonsarbeidet blir utført med gamle planer og materiale så langt det er mulig. Bortsett fra kuppelen bygges kirken med det opprinnelige materialet fra ruinen. Hver sten blir båret forsiktig vekk, målt, og katalogisert, og med utgangspunkt i hvor den lå i ruinhaugen kan man regne seg frem til dens opprinnelige plassering.

Gammel sten vil bli mørk med årene, mens de nye vil være lyse en tid. Derfor vil man se de nye stenene en tid. Kirken vil dermed minne folk om sin dramatiske historie.

Utvendig ble kirken ferdig 22. juni 2004, og alt ble fullført også innvendig i 2005.

(Noe av teksten er hentet fra Wikipaedia.)

Foto: NDH 2013.

Gammelt kart over Dresden fra 1917. Du ser Altstadt omtrent midt på bildet, nedafor elva.

Vats skipreide, Vikedal.

Vats skipreide i Vikedal, Sandeid frå Specialmatricul 1796.

Påfør gardsnummer frå mandtal 1765 for extraskat:

Nr. 4

Midhelgevold skyld 3 løp 2 pund (pd) 6 mark smør (sm).

Nr. 7

Birkhaug 3 løp smør.

Nr. ?

Vestbø 5 løp sm

Nr. 9

Skeie 4 løp 1 pund 3 mark smør.

Nr. 12

Ihle med Løe 3 løp 1 pd 12 mark

Nr. 16

Stople 3 l. Sm

Nr. 23

Østebø 2 løp 18 mark sm.

Nr. 25

Helleland 2 løp 21 mark sm

Nr. 27

Stensland 3 løp sm.

Nr. 29

Hårde 2 løp 9 mark sm.

Nr.33

Skigelstrand 2 løp 1 pd 12 mark smsør.

Nr. 49

Andetjøn 1 løp 1 pd 12 mark sm.

Nr. 54

Lærdal 1 løp 2 pd 15 mark sm.

Nr. 58

Søndenå (på Sandeid) 1 løp 2 pd sm.

Nr. 59

Årakebø 1 løp 1 pd 12 mark sm.

Nr. 61

Viland 1 løp sm.

Nr. 74

Humletveit 1 løp 18 mark sm.

Nr.79

Torsnes 2 pd sm.

Nr. (33)

Løvik under Skigelstrand 6 mark sm.

Nr. 78

Sandvik

Tidt eg minnest...

1. Heime hjå mor.

Ein kald novemberkveld låg mor på salen og fødde meg. Klokka var ti om kvelden. Det året døydde Hindenburg i Tyskland og Hitler vart statssjef med tittelen Førar og Rikskanslar. Året var 1934.

Eg vart altså fødd inn i ei ny tid. Guten skreik, som Bjørnson sa om den glade guten. Mor og far hadde ein gut før, så eg var ikkje førstemann på noko vis.

Tante var ikkje glad. Då ho høyrde dette nyhende, sa ho: Nei, de har jo ein gut. Dette skulle vore ei jente. Som gut var eg altså ikkje velkomen. Eg skulle vore jente. Og det fekk eg høyre mange gonger opp gjennom åra. Snakk om kjønnsdiskriminering. Og så ulikt gamle dagar og andre kulturar. Der er det stas å vera gut. Jenter var ikkje noko i gamle dagar - utan som noko naudsynleg for vidare liv og slikt. Mange jenter vart sette ut i skogen i før-kristen tid. Dei måtte berre døy. Familien og samfunnet hadde lite bruk for mange av dei. Då tenkte dei ofte på grovarbeid og soldatteneste.

Men eg vart altså fødd som gut. I tunet vårt budde også foreldra til mor. Det var hennar gard som arv, einebarn som ho var. Far var innflyttar i grenda og møtte nok litt skepsis for det. Korleis kunne han bli bonde? Han var berre ein butikkgut, son til ei enkje. Men så gjekk han lærarskulen i Kristiansand og var i Garden i Oslo. Då mor og far vart gifte, "skulte" han. Det hjelpte kanskje på med tida.

Bestemor Guri i heimetunet og bestefar Nils var innfødde. Eg var berre eit par månader gammal då gamle Nils døydde. Og farfar Ole døydde då far var 2-3 år gammal. Så eg hugsa ingen av bestefedrane mine.

Men mor fortalde noko ein gong - om meg og bestefar Nils. Det var eg glad for å få høyra.

Betania 100 år - Haugesund.

Betania 100 år – i Haugesund.

Nils Dybdal-Holthe.

.

I 1950-60-åra byrja folk å reisa til ”Syden” på ferie. Mange kunne ikkje forstå at nokon kunne reisa så langt. Mallorka var svært populært då. Kor fekk dei pengar frå, og kva skulle dei der?

.

Jo, der var varmt!. Syden var ein god plass å vera for kalde nordmenn.

.

I Haugesund er Betania ”syden”. Mange predikantar sier: Jo, det er varmt i Betania. Me trivest der. Bedehuset heitte forresten ”Sønde bedehus” i byrjinga, ikkje før på årsmøtet i 1938 vart huset døypt til Betania: Nådens hus.

.

Det byrja i 1910. Ein protokoll for kvinneforeningen viser det. Og slik har det vore sagt heile tida. Det var i 1910.

.

Men kanskje var det før. Ikring 1900 var det stor vekking i distriktet, særleg ved den såkalla ”Røislands-vekkinga”. Våren 1902 var emissær Bertinus Røisland i Haugesund, og mange vart frelst då.

.

I den tida heldt alle til i bedehuset nord i byen. Og då vakne interessa for den nye Kinamisjonen, og på same tid kom det folk frå lenger nord på Vestlandet og tok Vestlandske indremisjon med seg. Slike nye grupper samlast nå til eigne møte – både i bedehuset og det gamle Rådhuset, der det gamle politikammeret var seinare.

I denne tida vart byen utvida sørover ved at større offentlege bygg vart reist her. I 1913 vart altså Sønde Godttemplarloka bygt , det som Vestlandske overtok tre år etter. I 1920 vart Festiviteten bygt rett over gata, det var byen si storstove.. Og i 1924 kom først trinn av Haugesund sjukehus og same år vart grunnmuren reist for Rådhuset, rett sør for Betania. Penger mange til resten då, og det vart ikkje ferdig før i 1931. Det var her i dette området at Vestlandske fekk plassen.

Kinafolket tykte dei hadde bruk for eit eige forsamlingshus, for dei hadde mange møte og samlingar. Dei såkalla ”Kinajentene” var og i verksemd då. Så fekk dei kjøpa stallen og løa til Holgersen nord i byen ved Loteparken i 1908. Dei fiksa opp huset og vigsla det til Misjonshus 3. juli 1910. Venene frå det Vestlandske ba om å få vera med, dei trudd faktisk at dei var me då huset vart kjøt. Leiarane her var m.a. Taule, Bjerkenes og Chr. Lindås. Taule var frå Radøy, og det var truleg han som kome hit med Vestlandske Indremisjon.

.

I 1912 kom den vidkjende Sirdalspresten Bernt Lindeland til Haugesund, som var fødd på Avaldsnes der faren var klokkar. Han var vekkingsprest og kristenfolket lika han. Og han vart ei god støtte for Vestlandske, der han ei tid var formann. I 1914-15 var det vekking ved Adolf Bjerkreim, som då ”reiste for Kina”, som dei sa før.

.

Ved sida av møteverksemd, hadde dei fleire andre oppgåver. Dei hadde sjukepleiar og bibelkvinne og fleire foreiningar. Ungdomsforeining vart skipa.

.

Strid.

Etter dette vart det uro og strid mellom dei to gruppene på Misjonshuset. Vestlandske ville ha ein gjendøypar som predikant, men det kunne ikkje Kinafolket vera med på. Då kom det opp kven som åtte huset, og det vart avklåra at Kinafolket var eigar her.

.

Misjonær Seyfart spelte ei aktiv rolle her. Han var då i byen og meinte dei ikkje kunne ha ein tidlegare pinsevenn, Harald Fosse, som talar. Dei som ville vera i Vestlandske gjekk ut i kr. 1916, då var dei berre 20 att. Dette året kjøpte dei så Søndre Godtemplarhuset sør i Byen, bygt i 1913. Det vart sett i stand og vigsla til bedehus i 1917. Då var det fullt hus. Huset vart nå kalla ”Søndre bedehus” av di det låg sør i byen til skilnad frå det andre lenger nord. Og dette namnet har halde seg hjå eldre folk heilt til vår tid.

.

Dette nye bedehuset var ikkje berre ”Syden”, det har og vore ei slags ”jordmor” eller ”fødselshjelpar” for andre. Det gjeld t. d. Pinserørsla til ein viss grad ikring 1919. Då var pinsepredikanten Rein Seehus i byen. Dei lånte ”Søndre” og hadde møte der, som etter kvart resulterte i ein ny kyrkjelyd, det seinare Tabernaklet. Seehus fekk nytta huset til møte på vilkår av at han ikkje skulle tala eller praktisera dåp.

.

1919/20 vart ei spanande tid. Forsamlinga var ganske ny og heller liten. Etter Seehus sine møte vart det ei avskaling ved at nokre av dei ”vestlandske” døypte seg om att og gjekk inn i pinserørsla. Nå var dei ganske få att. Tanken om slå seg saman med Indremisjonen på Bedehuset var oppe fleire gonger. Men på eit medlemsmøte 19. juni 1922 vart den tanken gravlagd for godt.

Dei skipa ungdomsforening det året, men vart snart nedlagt ”under særskilte tilfeldigheter”, men vart teken opp att same år.

I 1922 hadde dei tre juletrefestar: ungdomslag, søndagsskule og vaksenfest. Det året hadde dei óg samtalar med Gustav Ballestad om å få han til sekretær. Han kravde 6000 kr året i løn og to månader fri og ferie. Då blei det ikkje noko av. Dei tykte det var for høg løn. Dette året tenkte dei og på å gå saman med den eldre indremisjonen i bedehuset. Men ”alle” var imot det. Ikkje minst Lindeland tala imot det.

Året etter danna dei songkor med O. Johannesen som instruktør, og dei ga 100 kr. til byens fattigpleie til jul – for ”her skal være stor nød i år”.

.

Då kom og spørsmålet om utviding av lokalet opp. Her arbeidde dei altså med tru på betre tider. Fleire framlegg var oppe, men det vesentlege var at dei bygde galleri og reiv ned veggen mellom lillesal og storsal. Då fekk dei plass til 300 meir enn før. Urrang fekk oppdraget – for 3850 kr. Dei skulle sprenga seg inn i fjellet for å få større møtesal. Då seier protokollen: Dei sprengde med voldsomhet, benker ble skutt sønder og sammen! Så då var det liv her! Det tok si tid, og først 15. mars 1925 hadde dei vigslingsfest med Didrik Andersen og pastor Lindeland som talarar.

.

Nå fekk dei nokre jamne arbeidsår i ei elles tung økonomisk tid. Frå ikr. 1935 vart det betre økonomiske tider i landet. Dei store vekkingane kom likevel ikkje her, slik det var fleire andre stader i landet i 30-åra. Dei spurte fleire predikantar om å koma som fast sekretær, t. d. G. Ballestad. Men det lukkast ikkje. I 1936 skriv dei t. d. i årsmeldinga: Frammøtet til våre møter har vært dårlig. Men dei hadde mange møte. Eit år hadde dei 10 møteveker samt offerveke.

.

Sommaren 1939 skjedde det noko. Den såkalla ”Teltmisjonen” sette opp eit stort telt med plass til 1200 på staden der Metodistkyrkja nå er. Det kom 700 menneske frå Stavanger med båt til opningsmøtet 10. juli, og mykje folk frå byen møtte fram. Teltmøta heldt fram til ut i september, då heldt dei fram i Totalen ettersom Misjonskyrkja ikkje hadde eige lokale då.

.

Her kjem så Betania inn. Dei hadde møte fleire stader, for Totalen var ikkje alltid ledig. Betania sin protokoll viser at frå slutten av oktober til desember hadde Teltmisjonen 23 møte her. Dei hadde også lånt lokalet tidlegare på året. Også i 1940 var Teltmisjonen, eller Frimisjonen her.

.

I 1939 hadde dei Johan B. Johnsen som sekretær ei stund. Men det er klårt at teltmøta som kom att fleire somrar, samla mest folk. Det er naturleg å tru at ein del møtefolk i Betania gjekk mest der. M.a. gjekk J. Thaule ut i 1942, han hadde vore ei god mann for dei.

.

Det må ha vore ein tung haust.  På styremøtet 9. oktober med ei sak: Skulle dei selja Betania og kjøpa halvparten i Misjonshuset og gå over til dei. Dybevik hadde tala med Haukås i Misjonshuset der styret var interessert i samanslutning. Nå skulle dei utarbeida eit framlegg til avtale med Kinamisjonen.

.

Så seier ikkje protokollen meir. Snart kom krigen og stansa mykje. Tyskarane tok Betania i juni 1941 til april/mai 1945.

Då hadde forsamlinga møte i andre, leigde lokale som Blå Kors. Det var ei vanskeleg tid, men fleire andre forsamlingar opplevde det same, t.d. Misjonshuset.

Nils Tvedt fortalde at han som guttunge under krigen gjekk forbi Betania ein dag. Døra stod open, og han ville sjå kva som var i bedehuset nå. Og kva såg han? Jau, to tyske offiserar rei på kvar sin hest mellom benkene! Bedehuset var blitt hestestall.

.

Ein liten fin sak ved tyskarane var dette: Dei tok ikkje berre huset, men betalte husleige kvar månad for det! Det same skjedde t.d. i Nordbø bedehus, Karmøy. Men der er ein skilnad på desse to husa: Nordbø fekk same sum heile tida. Her i Haugesund fekk truleg tyskarane dårleg råd etter kvart. Dei byrja med 250 kr. men frå okt. 42 vart summen 214 kr. for å enda på 155 kr. frå juni 43 til apr. 45. (Eg veit ikkje den eigentlege grunnen til det.)

.

Etter krigen måtte huset pussast opp, og det vart dyrt. Men alt 18. sept. 1945 hadde dei første møte i huset.

.

Natta til 22. des. 1988 komt ein katastrofe for Betania. Huset stod i brann og vart totalskadd. Søndagen før hadde dei sunge jula inn – det siste møtet i gamle Betania. På nyåret hadde dei årsmøte, og i årsmeldinga skreiv Nelly Blikshavn: ”Vi stod fattige tilbake og hadde mistet vårt åndelige hjem.”

Men huset var fullt forsikra og vart bygt opp att. Først sa kommunen nei pga ein reguleringsplan, men om hausten 1989 kom gleda: Bygging var godkjent. Hesseberg var arkitekt, og dei hadde første møtet i det nye huset 29. sept. 1990, men den offisielle vigslinga var først 28.des. I mellomtida hadde dei møte på Sørhaug bedehus.

.

I protokollen for årsmeldinga 1989 står skrive: ”Takk til Gud, for han har vært god mot oss!”

.

Nye må vinnast! Det er tanken med all misjon og ei hovudsak også her. General William Booth så til arbeidarane sine (offiserane): ”Gå etter sjeler, og gå etter dei verste.” Eg vil gjera fiksa litt på det og seia: Gå etter sjeler, og gå etter alle.

Arbeidet har gått sin vante gang med møteveker og søndagsmøte. Her har vore vinglag, søndagsskule, ungdomsforeing, kvinneforening, unge vokse, bibelskuleforening, santalforening.

.

Ser ein gjennom alle listene, finn me mange predikantar. Eg har kjent mange av dei, og mange er døde. Sjølv fekk eg tala her første gong i 1959.

Mange friviljuge har teke mykje ansvar i arbeidet her. Men lønningsdagen er ikkje komen ennå.

.

Nå har de vore litt i Syden, på Søndre. Det kan bli varmt alle stader der Guds folk samlast. Det var Guds  tanke.

Må Gud få velsigna Betania og elles alt arbeid i Guds rike.