Frå Irland til Vestland
Av Nils Dybdal-Holthe
Kven har ikkje høyrt om vikingane som herja i Lindisfarne i Nord-England i året 793. Det har mest vore fast pensum i norsk soge. 8. juni sigla vikingar inn til øya og tok klosteret. Alcuin frå York skreiv til kong Æthelred i Northumbria: ”Heidningar har øydelagt Guds heilagdom, lete heilagt blod renna ved altaret, lagt øyde huset og trampa ned lekamane til dei heilage som om det var møkk på vegen.”[1]
Frå dette klosteret går det liner både mot aust og mot vest, ja like til Jerusalem.
Eit godt utgangspunkt er Irland. Kristendommen kom tidleg dit, truleg i byrjinga av 400-talet. Dei keltiske kristne bygde kloster mange stader. Og desse munkane stengde seg ikkje inne som einebuarar. Dei var misjonærar. Truleg kjende dei til dei heidenske Pictarane i Skotland og ville visa dei kristentrua..
Munkar
I året 563 kom truleg munken Columba frå Irland til øya Iona (utt: aiåna), som låg i utkanten av pictarane og xxx sitt rike og høyrer til dei indre Hebridane. 34 år seinare døydde han der medan han arbeidde med Salme 34.[2] Han hadde då grunnlagt klosteret på austkysten av øya. Og med det hadde kristentrua fått fotfeste i Skotland og Nord-England.
Columba
Var av kongeleg slekt, men det vart tidleg vedteke at han skulle bli prest. Han var fødd ikr. 521 i Irland og døydde i 597. Han studerte til prest både i Moville og i Leinster o.a.st. Han slo seg ned i klosteret i Glasnevin, men i året 543 vart klosteret ramma av pest og munkane vart spreidde ikring. Columba reiste truleg ikring som predikant og lærar i 15 år og grunnla fleire kloster i Irland.
Så forlet han landet sitt i 1663, og somme meiner det ei botshandling for han for eit slag han hadde ansvar for der 3000 menneske fall. Andre har sagt at han forlet Irland av di han ville vera ein Kristi pilegrim og for å hjelpa irarar i utlandet.
Han kom først til øya Hy utafor sørvestkysten av Skotland. Han fekk øya av kongen av Dalriada og bygde eit kloster der. Det var nokre kristne innvandrarar frå Irland i dette området. Og dei kom han nok i kontakt med. Og nå fekk øya nytt namn etter munken Columba, som tyder due på latin. På hebraisk heiter ei due Jonah, og slik fekk øya namnet Iona. Det er symbol på fred, som klostera var meint som.[3]
***
Munkane på Iona var ikkje uverksame. Dei hadde sitt åndelege liv i klosteret og skaffa sjølv maten frå land og hav. I tillegg skreiv dei av Bibelen, slik det ofte hende i klostera. I den bygningen som er eit lager og museum, ligg ein kopi(?) av ein stor og vakker Bibel som er avskriven av munkane her. Dei var også misjonærar og drog austover i landet. Om lag 70 år etter at Columba nådde Iona, kom munken Aidan heilt til austkysten av Nord-England.
Aidan
I 635 e. Kr. fekk Aidan ei lita øy av kong Oswald. Her på Lindisfarne bygde han og andre kloster og vart slik ein utløpar frå Iona og Irland. For Aidan var irsk munk og vart biskop i Lindisfarne. Han kom til å spela ein avgjerande rolle i kristninga av Nord-England.[4] Hans eige personlege liv og dei han hadde med seg gjorde så sterkt inntrykk på heidningane i Northumbria at området var kristne før han døydde.[5]
Me veit lite om hans barndom og ungdom. Namnet Aidan er truleg ei anglifisering av det irske ordet Aedan, og rotordet Aed tyder eld. Somme meiner at han var læresvein hjå den heilage Senan i grevskapet Clare, men det er uvisst.
Han levde asketisk og reiste i 17 år mellom mange kyrkjer og stader i Nord-England. Han ville ikkje bruka hesten som kongen ga han, men gå for å koma i kontakt med folket. Slik likna han Hans Nielsen Hauge.
Dei hadde først sendt ein annan frå Iona til England, munken Cormac. Men han var utålmodig og intolerant og fekk folket mot seg.[6] Sjølv klaga han over at folket var barbarar og ikkje ville høyra på han.
Det var eigentleg kong Oswald som bad om ein munk frå Iona. At han vende seg til Skotland og ikkje til Canterbury lenger sør, hang saman med at han sjølv hadde blitt kristen i Skotland.[7]
Eit lite, moderne aspekt ved munken Aidan er at det oppdikta landsbynamnet Aidensfield er inspirert av han ved ei kyrkje som er oppkalla etter Aidan. Forfattaren av TV-serien ”Hjarta på rette staden”, Peter Walker, har sagt det.[8]
Misjon
Viktigare er at dei vikingane som herja her fleire gonger fram til år 875 må ha fortalt om det dei hadde sett der. Slik kom ryktet om kloster og kristendom til norske og danske bygder. Det første klosteret vart altså øydelagt, men munkane bygde dei opp att. I dag er det eit svært område som viser at det var mange bygningar og ein stor og mektig katedral her ein gong.
Munkane frå Iona stansa ikkje i Lindisfarne. Ei anna frukt av klosterrørsla der var t.d. klosteret i Melrose, ein by lenger vest. Her er store ruinar av kyrkja og klosteret i dag.
Dei heng altså saman – øyar og kloster og kristentru. Det går band frå Jerusalem og Rom og Irland til Skotland og England. Seinare kom engelske munkar til vårt land. Kanskje har dei vel så mykje å seia for kristenlivet som kongane. Dei var politikarar og krigarar. Me er ikkje stolte av metodane deira. Munkane vil me tru hadde meir kristentru-og liv i tanke. Ein meiner at irske munkar til og med drog ut på misjonsreis heilt til Island og Noreg.[9]
Eit anna interessant teikn på samband mellom Skotland og Noreg er dette: Då Det Vestlandske Indremisjonsforbund vart skipa i 1898, spela ei fransk bok ein rolle. Sokneprest C. M. Eckhoff hadde omsett ho frå fransk i 1873. Det var ”To konger og to kongeriker” av I. H. M. d’Aubigné.[10] Boka ”fekk mykje å seia for” dei som leia arbeidet med denne indremisjonen. Boka er historie om kyrkja i Skotland (som er ei frikyrkje), men på same tid ”ei prinsippiell orientering om kyrkja sitt vesen”.
Strid
Linene ser ut til å vera mange og lange i denne nordre delen av Europa. Men det var ikkje utan problem og strid. Det har alltid fylgt kyrkja, og me skal ikkje vera forundra over det i vår tid heller. I år 663 vart ein synode halden i Whitby, sør for Newcastle. Der var eit kloster leia av ei kvinne, Hilda. Ho hadde skipa dette klosteret i 658. Her var både menn og kvinner, og mange prestar kom frå dette klosteret.
Ved synoden var ei viktig sak oppe: Skulle klostera vera knytt til Rom eller til keltiske kristne i Irland og Iona? Den romerske misjonen arbeidde i innlandet ut frå Canterbury, medan irsk misjon arbeidde sørover frå Northumbria. Etter kvart møttes desse gruppene.
Som ofte når ein er usamde byrja det med ei heller trivial sak, skriv Bruce.[11] Det galdt kva slags tonsur dei skulle bruka, eller måten dei skulle klippa håret på – kva del av hovudet som skulle vera snau. Andre saker kom også opp, som dåp og konfirmasjon og dato for påskefeiringa. Nå var Colman abbed i Lindisfarne og fekk ordet først. Han heldt fast på den irske tradisjonen, som dei meinte apostelen Johannes var opphav til. Resultatet vart i alle høve at Romerkyrkja vann. Då var det naturleg at det var denne forma for kristen lære som vart ført vidare m.a. til Skandinavia. Og slik var det heilt til reformasjonen kom på 1500-talet med si evangeliske og frigjerande tru.
Det er fleire sider ved munkesamfunna som me ikkje tek opp her. Det er kjent at synda flytta inn i klostera mange stader, men det er ei anna soge.
(I Sør-England kom kristentrua også tidleg. Det første året me kjenner er 314 e. Kr. På eit synodemøte i Arle møtte tre biskopar frå England, York, London og truleg Lincoln, sør for York. Somme har til og med meint at kristendommen kom til England i byrjinga av 200-talet.[12] Men det tyder ikkje at heile Sør-England var kristna då. Den soga ligg utafor denne artikkelen.) [- Kronikk i Dagen 8. sept. 2008, her med noter.-]
[1] Joanna Story:
[2] E. Mairi MacArthur:
[3] Meir om Columba og Aidan finn ein t.d. på http://Wikipedia.org
[4] Donald Attwater: Dictionary of saints, Penguin 1966, p. 36.
[5] Philip Schaff: A religious encyclopædia, vol I, 1891, p. 43.
[6] Everyman’s encyclopædia vol. 1, p. 182.
[7] F. F. Bruce: The spreading flame, Paternoster 1966, p. 406.
[8] Discovery: Heartbeat Country, 2007, p. 3.
[9] Vera E. Walker: A first Church History. SCM press, 1954, p. 56.
[10] Bernhard Eide: Det Vestlandske Indremisjonsforbund gjennom 50 år, 1948, s. 67.
[11] F. F. Bruce: The spreading flame, p. 410 .
[12] H. O. Wakeman: The History of the church of England, 1904, p. 1.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar